Đại hoàng và 25 bài thuốc điều trị táo bón, lỵ, mụn nhiệt, rong kinh,….hiệu quả
Đại hoàng là dược liệu thân thảo, có nhiều công dụng điều trị bệnh được các chuyên gia đông y đánh giá cao như điều trị táo bón, trướng bụng, mụn nhiệt,…Cùng Thuốc Dân Tộc tìm hiểu chi tiết về thảo dược trong bài viết dưới đây.
Tên gọi khác: Hoàng lương, Hỏa phu, Tướng quân, Phu như, Chế quân, Xuyên văn, Cẩm văn đại hoàng
Tên khoa học: Rheum palmatum Baill
Họ: Rau Răm – Polygonaceae
Đặc điểm dược liệu Đại hoàng
1. Mô tả
Đại hoàng là thảo dược sống lâu năm có chiều cao trung bình khoảng 1-2m khi trưởng thành, thân hình trụ, bên ngoài nhẵn, rỗng ruột.
Lá mọc so le, có cuống dài, phiến lá tròn hoặc có hình trứng tròn gốc lá hình tim. Đường kính lá khoảng 40 – 70 cm, phiến là chia chùy cắt sâu vào 1/4 lá, hai bên mép có răng cưa. Hoa thường mọc thành chùm có hình chùy ở đỉnh cây, màu lục nhạt hoặc vàng trắng. Quả ốm, tròn, dài, hình 3 cạnh.
Rễ cây đại hoàng khá mập, thô, có hình viên chùy ngắn, vỏ có màu nâu tím, mặt kế có màu vàng, mùi thơm hơi hăng.
Ngoài ra, còn có một loại đại hoàng khác cũng được sử dụng để làm dược liệu là đường cổ đại hoàng. Đây cũng là cây sống lâu năm, rễ thô to, cao đến 2 mét, thân ngoài nhẵn bên trong rỗng ruột. Lá to, dài, phiến lá hình tim xẻ thành 3 – 7 thùy, mép nguyên hoặc hơi răng cưa, lá phía trên nhỏ. Hoa mọc thành chùm màu tím đỏ.
2. Bộ phận sử dụng
Thân và rễ Đại hoàng là bộ phận được sử dụng để làm dược liệu.
3. Phân bố
Đại hoàng thích hợp sinh sống và phát triển ở những noi có khí hậu mát mẻ. Do đo, ở nước ta có thể di thực Đại hoàng trồng ở SaPa. Tuy nhiên dược liệu này chủ yếu vẫn được nhập từ Trung Quốc và Ấn Độ.
4. Thu hái, sơ chế, bảo quản
- Thu hái: Có thể thu hái dược liệu vào tháng 9 – 10 sau 3 năm tuổi.
- Sơ chế: Khi thu hái cần đào cả phần rễ, mang về rửa sạch đất cát, cắt bỏ phần thân trên mặt đất và những rễ tơ, cạo bỏ lớp vỏ bên ngoài sau đó phơi hoặc sấy khô.
- Bảo quản: Cần bảo quản dược liệu Đại hoàng ở nơi khô ráo, thoáng mát.
5. Thành phần hóa học
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, Đại hoàng có hai nhóm hoạt chất trái ngược nhau là hoạt chất có tính thu liễm có chứa Tamin (Rheotannoglucozit) và hoạt chất có tác dụng tẩy là Rheoanthraglucozit. Cả 2 nhóm hoạt chất này đều được ứng dụng làm thuốc trị bệnh hiệu quả.
Thành phần chủ yếu bào gồm:
- Glucogalin
- Catechin
- Terarin
- Axit Galic
- Axit Xinamic
- Axit Galic
- Antraglucozit (chất tẩy)
Vị thuốc Đại hoàng
1. Tính vị
Một số tài liệu có ghi chép về tính vị của dược liệu như sau:
- Vị đắng, hàn (theo Bản Kinh)
- Không chứa độc, đại hàn (Theo Danh Y Biệt Lục)
2. Quy kinh
Quy kinh Tỳ, Vị, Tâm, Can, Đại tràng
3. Tác dụng dược lý
Cả y học hiện đại và y học cổ truyền đều đánh giá khá cao tác dụng chữa bệnh của dược liệu đại hoàng. Dưới đây là công dụng đã được chỉ ra thông qua một số nghiên cứu về vị thuốc này.
Theo nghiên cứu của y học hiện đại:
- Cầm máu, giúp đông máu nhanh hơn, giảm tính thẩm thấu của các mao mạch, cải thiện sức bên của thành mạch, kích thích xuyên tủy tạo nhiều tiểu cầu.
- Lợi mật, tăng cơ bóp túi mật, làm giãn cơ vòng.
- Kháng và tiêu diệt khuẩn, chủ yếu là tụ cầu, liên cầu khuẩn lậu, trực khuẩn bạch hầu, phó thương hàn, kiết lỵ, ức chế một số vi khuẩn nấm và virus cảm lạnh.
- Gây mê, hạ huyết áp, kích thích tim mạch.
- Ức chế sự phát triển của tế bào ung thư, ngăn ngừa tình trạng chướng bụng do các bệnh viêm gan.
- Lợi tiểu, bảo vệ gan, giảm Cholesterol.
Theo y học cổ truyền:
- Chữa kết tích trường vị do nhiệt
- Chữa huyết ứ ở vùng bụng, kinh nguyệt bế
- Cuồng nhiệt gây táo bón, nôn ra máu, chảy máu cam
- Hỗ trợ tiêu ứ viêm, bóng nóng (dùng thoa ngoài)
4. Cách dùng – Liều lượng
Có thể sử dụng dược liệu ở nhiều dạng khác nhau như có thể dùng sống, tẩm rượu, sao cháy hoặc tán bột.
Liều lượng được các chuyên gia khuyến cáo là 4 – 20 g mỗi ngày, có thể gia giảm tuỳ từng bài thuốc.
Bài thuốc sử dụng Đại hoàng
1. Chữa trường vị, thực nhiệt gây táo bón
Để hỗ trợ điều trị táo bón, người bệnh áp dụng bài thuốc như sau:
Để điều trị táo bón nhờ dược liệu đại hoàng, người bệnh có thể áp dụng một trong 2 bài thuốc dưới đây:
Bài thuốc thứ nhất: Sử dụng 10 – 15 g Đại hoàng, Hậu phác, Chỉ thực, mỗi vị 6 – 8 g, sắc uống, mỗi ngày một thang.
Bài thuốc thứ hai: Dùng 10 – 15 g Đại hoàng, Chỉ Thực, Hậu phác, mỗi vị 8 g, sắc thành thuốc, lại hòa cùng 10 g Mang tiêu, dùng uống trong ngày
2. Chữa bỏng ngoài da
Đại hoàng có tính hàn nên có khả năng làm dịu các vết bỏng nhanh chóng. Tuy nhiên bài thuốc này chỉ phù hợp để điều trị các vết bỏng nhẹ. Đối với các vết thương nghiêm trọng, người bệnh cần đến các bệnh viện hoặc cơ sở y tế chuyên khoa để xử lý.
Người bệnh có thể tham khảo cách chữa vết bỏng nhẹ từ đại hoàng như sau: Sử dụng Đại hoàng tán thành bột mịn, trộn với dầu mè, thoa vao vị trí bỏng hoặc sưng tấy do nhiệt.
3. Trị triệu chứng lạ do đàm sinh ra, ăn vào nôn mửa, có đàm trong ngực
Để bài thuốc phát huy tối đa hiệu quả, người bệnh nên kết hợp với dược liệu cam thảo và thực hiện theo cách sau:
Dùng 40 g Đại hoàng, Cam thảo (chích) 10 g, sắc với một tô nước đầy, đến khi còn nửa rô thì dùng uống. Bài thuốc này có thể tẩy đàm ra khỏi cổ họng.
4. Chữa kinh bế, huyết trệ, hậu sản ứ huyết, đau nhức bụng dưới
Đây là các chứng bệnh dễ gặp phải ở phụ nữ bước vào độ tuổi tiền mãn kinh hoặc dậy thì. Để giúp giảm thiểu những triệu chứng kể trên, người bệnh áp dụng bài thuốc theo cách sau:
Sử dụng Đại hoàng, Đào nhân, mỗi vị 12g, Miết trùng 4 g, sắc thành thuốc dùng uống.
5. Trị táo bón, đau bụng do trường ung
Đại hoàng có chứa các thành phần hoạt chất hỗ trợ điều trị táo bón hiệu quả. Để bài thuốc phát huy tối đa tác dụng, người bệnh kết hợp với một số dược liệu dưới đây:
Sử dụng 12 g Đại hoàng, 16 g Mẫu đơn bì, Mang tiêu, Đông qua tử, Đào nhân, mỗi vị 12 g, sắc uống trong ngày.
6. Chữa tâm khí bất tức, chảy máu mũi, nôn mửa ra máu
Đây có thể là dấu hiệu của nhiều căn bệnh nguy hiểm, người bệnh nên đến bệnh viện để kiểm tra, phát hiện bệnh sớm giúp áp dụng phương pháp điều trị phù hợp. Bên cạnh đó có thể tham khảo bài thuốc từ đại hoàng theo cách sau:
Đại hoàng 80 g, Hoàng Cầm, Hoàng liên, mỗi vị 40 g, sắc với 3 chén nước, đến khi còn 1 chén thì dùng uống.
7. Chữa phong nhiệt tích trong, trị tức đầy, tiêu thực, dẫn huyết, hóa đờm dãi, hóa khí
Để điều trị các chứng bệnh kể trên, người bệnh thực hiện như sau:
Sử dụng 160 g Đại hoàng, 160 g Khiên ngưu tử (80 g sao vàng, 80 g để sống). Mang tất cả dược liệu tán thành bột mịn, gia thêm mật làm thành viên hoàn, to bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần dùng uống 10 viên với nước ấm. Nếu tình trạng nghiêm trọng có thể tăng lên 20 viên mỗi lần.
8. Chữa nôn ra máu, đau xóc lên
Đây là một bài thuốc trị nôn ra máu khác từ dược liệu đại hoàng, người bệnh có thể tham khảo:
Dùng 40 g Đại hoàng tán thành bột mịn. Mỗi lần dùng 4 g sắc với một chén nước Sinh địa, đến khi còn nửa chén thì dùng uống.
9. Điều trị chân đau do phong khí, thắt lưng nhức mỏi
Đại hoàng hỗ trợ điều trị các chứng nhức mỏi xương khớp khá hiệu quả. Để áp dụng, người bệnh thực hiện như sau:
Dùng 80 g Đại hoàng cắt nhỏ như con bờ, trộn với một ít sữa, sao khô, để cho đen. Mỗi lần dùng uống 8 g sắc với 3 chén nước và 3 lát gừng tươi, dùng uống khi đói.
10. Chữa tiểu tiện không thông, trướng bụng, táo bón
Để điều trị các chứng bệnh kể trên, người bệnh áp dụng bài thuốc từ đại hoàng như sau:
Sử dụng 50 g Đại hoàng, 80 g Bạch thược, tán thành bột mịn, trộn hồ làm thành viên hoàn. Mỗi lần dùng uống 40 viên, mỗi ngày 3 lần.
11. Chữa phụ nữ huyết khí không thông, rong kinh, tiêu ra máu, xích bạch đới
Đại hoàng là một trong những dược liệu hỗ trợ điều trị hiệu quả các bệnh nữ giới. Nếu gặp phải các chứng bệnh kể trên, người bệnh có thể áp dụng bài thuốc sau:
Dùng 1 cân Đại hoàng chia thành 4 phần bằng nhau.
- 1 phần ngâm với 1 chén đồng tiện và 8 g muối, để qua đêm, thái mỏng, phơi khô.
- 1 phần hòa cùng 4 lượng Đương quy, cho vào một chén giấm nhạt, tẩm ướp qua đêm. Sau đó bỏ Đương quy đi chỉ thu lại Đại hoàng, thái mỏng, phơi khô.
- Một phần tẩm rượu ngon, để qua một ngày, lại thái mỏng, sao với 35 hạt Ba đậu. Sau đó bỏ Ba chỉ lấy Đại hoàng.
- 1 phần ngâm với 1 chén nước, nấu với 160 g Hồng hoa, để yên qua đêm, thái mỏng, phơi khô.
Mang tất cả 4 phần Đại hoàng đã sơ chế tán thành bột, gia thêm mật ong làm thành viên hoàn kích thước to bằng hạt đậu xanh. Mỗi lần dùng uống 50 viên với rượu ấm, uống thuốc khi đói.
12. Trị chứng trẻ nhỏ bị sình bụng, sài đầu phát sinh nhiều bệnh tật
Đại hoàng là dược liệu khá an toàn và lành tính nên có thể sử dụng cho cả trẻ nhỏ. Để giúp trẻ giảm các triệu chứng bệnh kể trên, phụ huynh có thể tham khảo bài thuốc từ đại hoàng theo cách dưới đây:
Sử dụng 360 g Đại hoàng, bỏ vỏ, giã nát, tán thành bột mịn. Sau đó lại cho vào 1 nắm gạo và 3 thăng rượu ngon, chưng cách thủy để làm thành cao. Nắn thuốc thành viên hoàn to bằng hạt ngô. Trẻ dưới 7 tuổi mỗi lần dùng 7 viên, mỗi ngày uống thuốc 1 lần.
13. Chữa các triệu chứng lỵ giai đoạn đầu
Lỵ là một trong những triệu chứng nhiễm khuẩn đường ruột. Người bệnh có thể tiêu diệt chủng khuẩn này bằng cách sử dụng dược liệu đại hoàng theo cách dưới đây:
Sử dụng Đại hoàng nướng chín sắc uống cùng 12 g Đương quy, sắc lấy nước uống để dùng đi ngoài.
14. Trị cam tích, tỳ tích
Đây là các chứng bệnh suy dinh dưỡng do sự rối loạn của hoạt động tiêu hoá. Để kích thích hệ tiêu hoá hấp thụ tốt hơn, người bệnh sử dụng bài thuốc sau:
Sử dụng 120 g Đại hoàng tán thành bột mịn. Cho vào nồi đất cùng 1 chén giấm, đun nhỏ lửa nấu thành cao. Sau đó cho thuốc lên một tấm ngói phơi nắng và phơi sương 3 ngày 3 đêm, mang đi nghiền nát. Lại gia thêm Lưu hoàng, Quan quế chi, mỗi vị 40 g, tán nhuyễn trộn đều.
Trẻ em mỗi lần dùng 2 g, người lớn dùng 6 g với nước cơm. Bên cạnh đó, ăn cháo trắng trong nửa tháng, kiêng ăn đồ sống lạnh.
15. Chữa trẻ nhỏ nóng trong người
Đại hoàng có tính hàn nên giúp làm giảm tình trạng nóng trong hiệu quả. Để áp dụng bài thuốc này, người bệnh thực hiện như sau:
Sử dụng Đại hoàng nướng chín, 40 g Hoàng cầm tán thành bột mịn. Luyện với mật làm thành viên hoàn kích thước to bằng hạt mè lớn. Mỗi lần dùng 5 viên, mỗi ngày 1 lần.
16. Trị xích bạch trọc
Xích bạch trọc là tình trạng tiết dịch đục và có mùi hôi từ niệu quản, có thể lẫn cả máu. Để điều trị chứng bệnh này, người bệnh áp dụng cách dưới đây:
Tán Đại hoàng thành bột, mỗi lần dùng 6 phần. Sau đó soi thủng một lỗ ở trứng gà, cho thuốc vào, dừng muỗng khuấy đều và chưng đến chín. Ăn lúc đói, mỗi ngày 1 – 2 lần.
17. Điều trị nôn ói, không nói được, suyễn đột ngột
Để giảm các triệu chứng kể trên, người bệnh áp dụng bài thuốc từ đại hoàng theo cách dưới đây:
Sử dụng 20 g Đại hoàng, 20 g Nhân sâm sắc cùng 2 chén nước đến khi còn 1 chén thì dùng uống khi còn ấm.
18. Chữa phụ nữ âm hộ đau
Âm đạo là cơ quan nhạy cảm, người bệnh nên thăm khám định kỳ để phát hiện bệnh và áp dụng phương pháp điều trị phù hợp khi gặp phải dấu hiệu trên. Ngoài ra, có thể tham khảo bài thuốc từ đại hoàng theo cách sau:
Sử dụng Đại hoàng 40 g sắc cùng 1 thăng giấm gạo, dùng uống.
19. Chữa chóng mặt do thấp nhiệt
Để giảm tình trạng chóng mặt, đặc biệt là ở người cao tuổi, người bệnh áp dụng bài thuốc từ đại hoàng theo cách dưới đây:
Sử dụng Đại hoàng sao với rượu tán thành bột. Mỗi lần dùng uống 8 g với nước trà.
20. Điều trị viêm Amidan hốc mủ
Viêm amidan trong giai đoạn cấp tính có thể sử dụng đại hoàng để hỗ trợ điều trị bằng cách:
Sử dụng Đại hoàng, 25 – 30 g cho trẻ nhỏ, 50 g cho người lớn, sắc lấy nước, dùng uống mỗi ngày 1 lần.
21. Chữa nhọt ở miệng, lưỡi, mũi, u vú
Để điều trị mụn nhọt do nhiệt gây ra, người bệnh sử dụng đại hoàng theo cách sau:
Sử dụng Đại hoàng (chích rượu) tán thành bột mịn. Mỗi lần dùng uống 9 g.
Ngoài ra, có thể dùng bột dược liệu hào với nước sạch, thoa vào vùng da bệnh.
22. Chữa viêm tụy cấp
Viêm tuỵ cần được điều trị y khoa phù hợp, người bệnh nên đến thăm khám và chữa trị theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa. Bài thuốc từ đại hoàng dưới đây chỉ mang tính chất tham khảo.
Sử dụng 30 – 60 g Đại hoàng sắc thành thuốc, dùng uống. Cách 1 – 2 giờ uống thuốc 1 lần cho đến khi bụng không còn đau.
23. Chữa tai biến mạch máu não
Đây là chứng bệnh nguy hiểm, có thể đe doạ đến tính mạng nên người bệnh không nên tự điều trị tại nhà. Song các tài liệu nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, đại hoàng là một trong những dược liệu đông y hỗ trợ điều trị hiệu quả căn bệnh này. Dưới đây là cách áp dụng:
Sử dụng 12 g Đại hoàng, 9 g Chỉ thức, 10 g Mang tiêu, Hậu phác, Cam thảo, mỗi vị 6 g, sắc cùng 200 ml nước, chia thành 2 lần uống mỗi ngày.
24. Điều trị suy thận mãn tính
Để hỗ trợ điều trị suy thận, người bệnh áp dụng bài thuốc dưới đây:
Sử dụng 30 – 60 g Đại hoàng, 30g Mẫu lệ (đã nung), Bồ công anh 20 g, sắc cùng 1,5 lít nước đến khi còn 600 – 800 thì dùng thụt lưu đại tràng 1 – 2 lần mỗi ngày.
25. Chữa sưng đau do té ngã, tai nạn
Để giảm các vết sưng viêm ngoài da, có thể sử dụng đại hoàng theo cách sau:
Sử dụng Đại hoàng tán thành bột, hòa chung với giấm, trộn đều, thoa vào vết thương.
26. Chữa mắt đau, mắt đỏ
Đau mắt có thể do nhiều nguyên nhân, người bệnh nên đến các cơ sở y tế chuyên khoa mắt để thăm khám và điều trị. Ngoài ra, có thể sử dụng dược liệu đại hoàng theo cách sau:
Sắc Đại hoàng với rượu, dùng uống khi còn ấm.
Lưu ý khi sử dụng dược liệu Đại hoàng
Mặc dù mang lại rất nhiều hiệu quả trong điều trị bệnh, tuy nhiên, dược liệu này không được chỉ định cho một số đối tượng sau:
- Phụ nữ mang thai và đang cho con bú không nên sử dụng Đại hoàng.
- Phụ nữ kinh nguyệt không đều không nên dùng.
- Người bị bón do huyết ứ và người cao tuổi không được sử dụng dược liệu.
- Người suy nhược cơ thể không nên dùng.
Ngoài ra, trong quá trình sử dụng đại hoàng, người bệnh cũng cần tuân thủ một số lưu ý sau để bài thuốc phát huy tối đa được hiệu quả:
- Đại hoàng không nên sắc quá lâu. Khi sắc thuốc được rồi thì mới cho Đại hoàng vào, dùng uống.
- Đại hoàng chỉ có tác dụng hỗ trợ điều trị, không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh.
- Trước khi sử dụng vị thuốc người bệnh nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc để được tư vấn cụ thể về liều lượng và cách sử dụng.
Trên đây là một số thông tin cũng như bài thuốc từ dược liệu đại hoàng. Nếu còn thắc mắc, vui lòng để lại bình luận bên dưới bài viết, các dược sĩ của Thuốc Dân Tộc sẽ phản hồi sớm nhất.
Có thể bạn quan tâm
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!